Mimar Sinan'ın Şehri- Süleymaniye

“Allah’ın evine bakıyordu Sinan. O güne kadar yaptığı en muhteşem yapıya. Şehrin simasını değiştirecek olan ilahi simaya. Akıl gönülle buluşmuş, emek inançla yoğrulmuş, pergel şiire yaslanmış, şehrin çehresi bir kez daha değişmişti işte. Mermer ipek ipek dokunmuş, demir çentik çentik yontulmuş, tahta oya oya işlenmişti. Nasıl ki Süleyman Peygamber cinlere söz geçirdiyse, ne kadar nesne varsa toprağın üstünde ve atında, hepsi de boyun eğmişti Kanuni Sultan Süleyman’ın Başmimarı Sinan’a.”

Ahmet Ümit İstanbul Hatırısı’nda böyle anlatır Sinan’ı ve Süleymaniye’yi. Bu güzel betimleme bütün incelikleriyle aslında Süleymaniye’yi anlatıyor ve bana anlatacak pek bir şey kalmıyor. Yüzyıllardır ayakta duran bu şehrin yapılış hikayesini ve bugün ki durumunu anlatmak düşüyor bana. Burayı tek başına cami olarak ele almak istemiyorum. Çünkü cami yapılırken beraberinde çevresinde bir şehir kurulmuş.

Kanuni Sultan Süleyman kendi adını taşıyan bir ibadethane yapılmasını istemiş ve Mimar Sinan’ın hazırladığı planı beğenmiş. Böylece 1550 yılının Haziran ayında temeli atılmış caminin. Temelin inşaatı 3 yıl sürmüş. Ardından bir yıl süre ile temelin oturması ve sağlamlaşması için inşaat durdurulmuş. Bir yıl beklemenin ardından inşaatına tekrar başlanan camii 1557 yılında tamamlanmış.

Caminin içi 69*63 metrelik bir alanı kaplar. 138 pencereden içeri giren ışıkla cami aydınlanmaktadır. Ana kubbenin önünde ve arkasında iki tane yarım kubbe yer alır. Ana kubbenin yüksekliği 47 metre çapı ise 26 metredir. Ana kubbe 4 ana sütun üzerine yerleştirilmiştir. Bu sütunlardan biri İskenderiye’den, biri Lübnan’da bulunan Baalbek Harabesi’nden, biri Saray-ı Amire civarından ve dördüncüsü de Kıztaşı Mahallesi’nden alınmıştır. 4 minaresi olan caminin toplamda 10 şerefesi bulunmaktadır. Şerefeler camiye yakın olan uzun minarelerde üçer, diğer ikisinde ise ikişer tane olarak yer almaktadır. Uzaktan bakıldığında minareler arasındaki bu oran gökyüzüne yükselen bir merdiveni andırmaktadır. Bu 4 minare Kanuni’nin İstanbul’daki 4. Padişah ve 10 şerefede Osmanlının 10. Padişahı olduğunu anlatmaktadır. Caminin iç avlusuna 3 kapıdan girilmektedir. Camiye ise 5 kapıdan girilir. Biri iç avluya açılan mermer, muhteşem görünüşlü cümle kapısıdır. Cümle kapısı şu anda kapalı tutulmaktadır. Diğer kapılardan ikisi kuzeye diğer ikisi güneye açılır.

Cami alışılmış tarihi ibadethanelerin tersine uzunlamasına değil enine bir yapıdır. Buda ana kubbenin yan taraflarına konulan büyüklükleri birbirinden farklı olan dörder tam kubbe ile sağlanmıştır. Ayasofya’da ise dörder çapraz tonozla kubbe desteklenmiştir. Bu da Süleymaniye’yi mimari açıdan değerli kılan bir özelliktir.

Caminin restorasyonu gerçekleştirilirken kubbede akustiği sağlamak için konulmuş  256 adet küp bulunmuştur. Aynı şekilde zemine de sesin yayılmasını sağlamak için tuğlalarla boşluklar bırakılmıştır.

Bu eserin mimarı Mimar Sinan olunca içinde bir çok sır barındırıyor ve biz bunları zaman geçtikçe öğreniyoruz. Bunlardan yakın zamanda öğrendiğimiz sırrı ile inşaat süresince yaşanan olayları anlatmaya başlayabilirim.

Caminin ana kubbesi 4 ana sütun üzerinde yer almaktadır. Bu sütunlar arasındaki kemerler kubbeyi ayakta tutar ve kemerlerin ortalarında bulunan kilit taşları en önemli noktadır. Zamanla aşınan bu taşlar restorasyon sırasında değiştirilmek istenmiş. Ancak bunun nasıl yapılacağı bilinmiyormuş. Bu sırada kemerleri inceleyen bir mühendis bir bölme içinde bir kağıt parçası bulmuş. Mimar Sinan imzalı olan bu kağıt sayesinde kilit taşları değiştirilmiş. Kağıt şu anda Topkapı Sarayı’nda saklanıyormuş. Daha yeni olan bu hikayenin gerçekliğini önümüzdeki günlerde öğreniriz. Ama efsanede olsa bu tür yapıların üzerinde her zaman bir gizem örtüsü vardır ve bunlar ile yaşarlar. Yapılışlarının her aşaması da bir hikayedir bu yüzden yapıların.

Süleymaniye’nin akustiğinin nasıl sağlandığından bahsetmiştik. Bunun ayrı bir hikayesi vardır Mimar Sinan ve Kanuni Sultan Süleyman arasında. Bu kadar büyük bir inşaatın mimarı her zaman göz önündedir ve her yaptığı padişaha anlatılırdı. Aynı şekilde bir gün Mimar Sinan’ın mihrapta nargile içtiği Kanuni’ye söylenir. Bu harekete sinirlenen padişah hemen cami inşaatına gelir ve gerçekten Mimar Sinan’ı nargile içerken görür. Hemen “Mimarbaşı camide nargile içilir mi, nedir bunun hikmeti? ” diye sorar. Koca Sinan şöyle cevap verir : “Sultanım dikkat edin nargilemde tömbeki yoktur. İçtiğim sadece sudur. Suyun fokurdamasından çıkan sesin cami içerisinde nasıl yayıldığını kontrol ediyorum. Bu şekilde yarın burada Hoca’nın sesi caminin her tarafında eşit olarak duyulacaktır. İşte ben bu akustiği kontrol ediyorum.” diye cevap verir.

Bu kadar ile kalmaz inşaat ile ilgili olan dedikodular. Bütün İslam ülkelerinde de bu inşaat heyecanla takip edilmektedir çünkü. Temel inşaatı tamamlandıktan sonra inşaata bir yıl ara verilmesinin ekonomik nedenlerden dolayı olduğu söylentisini duyan ve Osmanlı ile her konuda yarış içinde İran Şahı Tahmasb, bunu fırsat bilip Kanuni’yi küçük düşürmek için bir sandık dolusu mücevher göndermiş. Bu duruma çok sinirlenen Sultan gerekli cevabın verilmesini mimarbaşından istemiş. Mimar Sinan’da İran elçisinin önünde mücevherleri toz haline getirttikten sonra cami inşaatının harcına katıvermiş. Belki de bu yüzden minarelerden bir tanesi “Cevahir” minaresi olarak anılır. Hatta bu minarenin bu yüzden ilk zamanlarda sürekli parladığı ama sıcaklardan etkilenerek daha sonra bu parlaklığını kaybettiği söylenir Evliya Çelebi tarafından. Bu gün siz de bu hikayenin gizemi ile baktığınızda bu parlaklığı görebilirsiniz!

Herkes tarafından takip edilen bir inşaatı sürdürmek çok zordur o dönemde. İnşaatın temelinin atılalı neredeyse 7 sene olmuş ve inşaat henüz tamamlanmamıştır. Kanuni’de yaşı ilerlediği için bir an önce inşaatın tamamlanmasını beklemektedir. Sinan’ı çekemeyenlerde mimarın ihmalkarlığından bahsetmeye başlamışlar. Bu yüzden Kanuni bir gün çok fazla meraklanıp inşaata gidip Mimarbaşını görmek istemiştir. Sinan’a seslenerek “ Neden benim camim ile ilgilenmeyip başka işlerle uğraşırsın. Büyük dedem Mehmet Han’ın mimarının başına gelenler sana örnek olmaz mı? Bu inşaatı ne kadar sürede bitirirsin çabuk söyle bana!” Koca Sinan şaşırmış ama sakince cevap vermiş: “İnşallah iki ayda tamam olur Padişahım.”

Bu kadar kısa sürede bitirileceğine tabi ki kimse inanamaz. Kanuni’de Fatih’in anlık siniriyle mimarına verdiği cezayı vermek istemez Mimar Sinan’a ama oda anlık hırsına yenik düşmüştür işte o anda. Zaten Mimar Sinan’da söylediği zamanda tamamlar inşaatı. Mimarbaşına hayran kalan Kanuni Sultan Süleyman’da “Gel Mimarbaşı, bu anahtar senindir. Bina eylediğin Allah’ın evini, gönül temizliği ile yine senin açman gerekir.” demiştir.

Fatih Sultan Mehmet ne yapmıştır peki Mimarbaşına? Kendi adını taşıyan Fatih Camisinin kubbesi Ayasofya’yı geçmedi diye hırsına yenik düşmüş ve Mimarı Atik Ali (Sinan) Paşa’nın kolunu kestirmiştir.

İşi zordur Koca Sinan’ın cihan padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın  adını taşıyan bir cami yapmaktadır. Ama oda her şeyi en ince ayrıntısına kadar hesaplayan Mimar Sinan’dır. İs odası bu hesaplardan bir tanesidir. O dönemde Süleymaniye 275 kandille aydınlatılıyordu. Sinan kandillerden çıkan isler camiye zarar vermesin diye hava koridorları yaptı ve bu koridorları yaptığı küçük bir odada topladı. Ayrıca bu odaya özel bir nemlendirme sistemi kuruldu ve dönemim en kaliteli mürekkepleri burada damıtıldı. Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki el yazması olan kitaplar bu mürekkep ile yazıldı. Caminin içerisindeki yazılar ve süslemeler bu mürekkep ile düzeltildi.

Süleymaniye, sadece Sinan’ın büyük eseriyle değil; medreseleri, mezarlıkları, dükkanları ve ahşap konakları gibi bir çok eseriyle bir şehirdir. Mimar Sinan’ın şehri. İstanbul’da Haliç kıyısında bulunan ve Boğaziçi’nden bakıldığında görünüşüyle bizleri etkileyen bir şehir olarak halen ayakta duruyor.

Her geçen gün mimari ve mühendislik özelliklerinden biri daha keşfedilen muhteşem Süleymaniye, bütün bir semti şekillendirmiştir. Süleymaniye gerek kültürel ve ekonomik işlevleriyle, gerekse sanat ve politik gücün birleşimini temsil etmesiyle, Türkiye için önemli bir geçmişi hatırlatmaktadır.

Büyük bir hayal ürünüdür ve “tek kütleli mabet” örneğidir Süleymaniye. Bu büyük mimarın mezarı nerededir acaba? Mimar Sinan Türbesi Ağa Kapısı’nın karşısındaki köşe başındadır. Ağa Kapısı eskiden yeniçeri komutanlarının oturduğu bir çeşit Harbiye Nezaretidir. Şu anda İstanbul Müftülüğü ve İstanbul Botanik Bahçesi olarak kullanılmaktadır. Şimdi ise gidince bir daha gitmek isteyeceğiniz Haliç manzaralı bir güzel mekanın ismidir Ağa Kapısı.

Mimar Sinan türbesi bu köşe başında bulunan küçük üçgen bir yapıdır. Burası bir sebil ve türbeden meydana gelmektedir. Mimar Sinan’ın mezarı türbenin sağ tarafında demir parmaklı bir pencere arkasından bütün sadeliği ile gözükmektedir. Sanki imparatorluğun dört bir tarafını donatan mimarbaşı o değilmiş gibi…

Kaynaklar:

-Şehir ve Kültür: İstanbul- T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü- Eylül 2010

-Ahmet Ümit “İstanbul Hatırası” Everest Yayınları-1. Basım Haziran 2010

-Popüler Tarih Dergisi- Temmuz 2005